Propolis je čoveku poznat po lekovitim svojstvima već hiljadama godina, kao jedan od neprikosnovenih medikamenata sa snažnim antibiotičkim osobinama.
Gajene - pitome pčele su bez ikakve sumnje najkorisnije domaće životinje-insekti, koje su i savršeno organizovana zajednica sa precizno definisanim poslovima, hijerarhijom i subordinaciijom-socijalni insekti, kao i mravi. Da nije pčela, a i drugih insekata koji se hrane biljnim cvetnim sokovima, ne bi bilo ni oprašivanja (oplodnja, polinacija) gajenih biljaka, koja daje poljoprivredne proizvode od kojih zavisi život čoveka, ali i omogućavaju produžetak vrste mnogih biljaka, što je nemerljiiva planetarna dobit.
Čovek ne gaji pčele samo zbog oprašivanja, već primarno radi njihovih proizvoda. Pčelinji proizvodi, uglavnom su poznati po njihovoj upotrebi, ali neki i nisu, zbog čega su ovde navedeni svi koji su u masovnoj upotrebi, kao i u tradicionalnoj (i modernoj) medicini i industriji (pčelinji vosak). To su: med, PROPOLIS1, matični mleč, polen, vosak, pčelinjii otrov, „pčelinji hleb“ (perga) i larve trutova. U vezi sa temama koje su u fokusu, pažnja će biti posvećena samo propolisu.
Propolis je smolasti, lepljivi, tamni proizvod, karakterističnog mirisa na med, polen i vosak. Pčele ga proizvode kao zaštitni gradivni materijal, ali i kao moćni odbrambeni agens od za njih patogenih mikroorganizama i nekih parazitnih insekata.
Propolis je čoveku poznat po lekovitim svojstvima već hiljadama godina, kao jedan od neprikosnovenih medikamenata sa snažnim antibiotičkim osobinama. Iz ličnog istraživačkog iskustva, ekstrakt propolisa upotrebljen je kao konzervans za jedan tečni suplement, koji je sadržao visoke koncentracije nesterilnih komponenti, koje su bile idealna podloga za razvoj mikroorganizama koji izazivaju kvarenje hrane (bakterije, kvasci i spore plesni), a za poređenje komercijalni dozvoljeni konzervansi i njihove smeše (natrijum-benzoat i kalijum-sorbat) i kao kontrola preparat bez konzervansa. Trebalo je proizvod na sobnoj temperaturi održati mikrobiološki ispravnim godinu dana. Kontrolni testovi su rađeni posle 1, 3, 6, 9 i 12 meseci. Propolis se pokazao kao efikasan i posle godinu dana. Uzorak je ostao u laboratoriji i na njega smo naišli nešto posle 3 godine. Vizuelno i senzorno bio je nepromenjen, a mikrobiološka analiza je pokazala ispravnost u odnosu na nedozvoljeno prisustvo mikroba.
Sirovi propolis, direktno pokupljen iz košnice je smeša velikog broja različitih jedinjenja, voska, polena ali i mehaničkih nečistoća2. Zato se pristupa ekstrakciji biološki aktivnih-korisnih jedinjenja i oslobađanja od zaprljanosti. Kao rastvarač za ekstrakciju se najčešće upotrebljava etil alkohol („alkohol“, etanol) u određenom odnosu sa izvornim materijalom. Posle filtracije i uparavanja alkohola, pažljivim zagrevanjem ispod tačke ključanja rastvarača, dobija se rastvor ekstrakta ili suvi proizvod, koji je konzistencije meda, svetlije boje i jačeg-karakterističnog mirisa na propolis. Nakon standardizacije može da se upotrebljava u obliku kapi. Za opisani slučaj upotrebljen je C vitamin kao nosač, primenom inovativne tehnologije, tako da može lako da se prevede u krupniji prah pogodan za farmaceutske formulacije u kapsule (i tablete), pri čemu su održane osobine i jedne i druge komponente, što su potvrdile hemijske analize.
Sastav zavisi od mesta na kome su se nalazile pčele, a pri kontrolisanom poreklu, kao biološki najvredniji pokazao se propolis iz pčelinjaka sa livade na nadmorskim visinama preko 500 m, daleko od frekventnih saobraćajnica, gradova i industrijskih postrojenja.
U alkoholnom ekstraktu nalazi se najveći deo biološki aktivnih supstanci3. Njihov broj je reda veličine nekoliko stotina. Grubo grupisane, najvažnije su: polifenoli4, polifenolne kiseline, derivati benzil alkohola i terpeni i terpenoidi, derivati i kiseonični derivati polimernih jedinica sa pet ugljenikovih atoma i bazne su komponente eteričnih ulja5.
Pojedinačna jedinjenja, ali, dokazano je, u sinergiji, ova jedinjenja imaju antivirusnu, antibakterijsku, antimikotičnu (sprečavaju rast i razvoj gljiva) i protivparazitnu aktivnost i dejstvom spolja i oralno. Jednom rečju imaju antibiotičku aktivnost, u užem ili biocidnu (uništavaju štetne biološke agense) u širem smislu.
Posebno je važno istaći da, i pored toga što je propolis, odnosno ekstrakt ovog dragocenog pčelinjeg proizvoda izrazito efikasan antibiotik, ne deluje na korisne mikroorganizme u organizmu, a ni na koži. Upotreba alkoholnih kapi, a ne suvog ekstrakta, posebno na koži, ispoljava negativno dejstvo alkohola, koji je antiseptik6 na prirodne mikrobe, koji na i u organizmu imaju zaštitnu uloga. Dakle, preporuka je za unutrašnju upotrebu koristiti čvrste formulacije peopolisa, a za spolja nealkoholne rastvore (recimo kapi u maslinovom ulju).
Antivirusno dejstvo propolisa je u eri korone od posebnog interesa. Dokazano je da biološki aktivne supstance ekstrakta propolisa sprečavaju vezivanje proteinskih struktura korona virusa za ćelije epitela unutrašnjih organa pre svega pluća, zato se smatra vrlo korisnim preventivnim preparatom, svakako u kombinaciji sa stimulatorima imunskog sistema i antioksidansima, kakav je preparat kojim se bavimo, tačnije, kroz ovaj tekst ga dizajniramo!
Na mnogim animalnim i humanim ćelijskim i tkivnim kulturama, a i nekim deskriptivnim radovima dokazanno je i ilustrovano antikancerogeno dejstvo. Takođe, neke od funkcija oštećene jetre i pluća mogu da se saniraju preparatima propolisa, su evidence-base data.
Propolis ima i visoki antioksidacioni potencijal, što smo eksperimentalno dokazali na više primera. Konačno, dokazano je da ovaj izvanredni animalni proizvod pospešuje i rad imunskog sistema, što se manifestuje i kroz antinflamatorno dejstvo.
Bez preterivanja, propolis je polipotentan prirodni proizvod, koji ima pozitivne efekte, kao biocid (spolja i unutra), antioksidans, stimulator imuniteta i antiupalan je.
Autor: Prof. dr Miroslav M. VRVIĆ
Naučni savetnik
Rukovodilac Sektora za istraživanje i razvoj
„GOLDFOOD 2020“
1 Ime potiče od grčkih reči pro što znači pre i polis sa značenjem grad, a u antičkoj grčkoj imao je značenje „branilac grada“-branilac staništa/pčela-košnice.
2 Kvalitetnim se smatra propolis kod koga je udeo suvog ekstrakta najmanje 80%.
3 Propolis sadrži i minerale i vitamine, ali njihova koncentracija nije od značaja za ovo razmagtranje.
4 Često, ne mnogo pogrešno, nazivaju se i bioflavonoidima, što i jesu neki, ali ne svi polifenoli.
5 Uljaste tečnosti jakog, najčešće prijatnog miirisa, koje se nalaze u biljkama, najčešće u cvetovima i kori plodova, na primer pomorandže. Glavna i najvrednija komponenta su parfema i drugih parfimerijskih proizvoda.
6 Grčki anti-protiv + septikos-raspadanje-sepsa („trovanje krvi“). Hemijska sredstva za uništavanje infektivnih agenasa.
IZJAVA: Ovaj tekst proizašao je is pregleda naučno-stručne literature, dugogodišnjeg iskustva autora i njegovih opažanja. Sve navedeno ima jedino za cilj da informiše potencijalne korisnike bez namere da daje preporuke ili savete!